Το Μουσείο Μαρίκας Κοτοπούλη είναι ένα λειτουργικό μουσείο, το οποίο βρίσκεται στο Δήμο Ζωγράφου. Στεγάζει μόνιμα την καλλιτεχνική συλλογή του Κωνσταντίνου Ιωαννίδη και φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις και καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες.

Στεγάζεται στο (αρχικά) εξοχικό σπίτι (βίλλα Κοτοπούλη) της γνωστής ηθοποιού του 20ου αιώνα, Μαρίκας Κοτοπούλη, από την οποία πήρε το όνομά του και διευθύνεται από το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ζωγράφου.

Ο χώρος ήταν το εξοχικό της γνωστής ηθοποιού, Μαρίκας Κοτοπούλη, στην τότε οδό Βασιλέως Γεωργίου (στη σημερινή Αλεξάνδρου Παναγούλη). Άρχισε να κτίζεται το 1918 και ολοκληρώθηκε το 1923 ή το 1926. Το 1929, το εξοχικό της Κοτοπούλη μαζί με άλλα λίγα σπίτια που είχαν χτιστεί στην περιοχή, χαρακτηρίζονται ως οικισμός με όνομα Ζωγράφου, το οποίο πήρε από τον Ιωάννη Ζωγράφο πολιτικό και καθηγητή πανεπιστημίου, μεγαλοιδιοκτήτη της περιοχής κατά τα προηγούμενα χρόνια.

Κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής, το σπίτι επιτάχθηκε. Κατόπιν, στέγασε το Αστυνομικό Τμήμα του Δήμου και, τελικά, ο Δήμος συνεπικουρούμενος με το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών, ανέλαβε με πολλή προσοχή την αναπαλαίωση του κτιρίου, το οποίο κηρύχθηκε διατηρητέο. Το κτίριο, ανέδειξε την αρχιτεκτονική του μορφή καθώς και τους εσωτερικούς του χώρους.

Το κομψό κτίριο, με την κεραμοσκεπή και τη σοφίτα, θυμίζει ελβετικό σαλέ. Είναι άγνωστος ο δημιουργός του, αλλά την ίδια εποχή, ανάλογα δείγματα συναντώνται στις τότε εξοχές, τις εκτός κέντρου περιοχές της Αθήνας, όπως τα Πατήσια, η Κηφισιά αλλά και Αμπελόκηποι.

Τη διαφορά σε σχέση με τις άλλες βίλες του Ζωγράφου κάνει το ξύλο. Επιστρατεύτηκε για τα κουφώματα και τους μικρούς εξώστες, αλλά αποθεώνεται στο εσωτερικό με τα υπέροχα ξυλόγλυπτα του καλλιτέχνη Ιωακείμ Ιωακείμ. Στο ισόγειο η Κοτοπούλη δημιούργησε χαμάμ και στον πρώτο όροφο έστησε το ησυχαστήριό της, όπου έγραφε ή διαλογιζόταν, απολαμβάνοντας τη θέα προς τη θάλασσα.

Το 1990, χάρη στους αγώνες του δήμου και του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών, κηρύχθηκε διατηρητέο αρχιτεκτονικό μνημείο και ξεκίνησαν οι εργασίες ανακαίνισης για να λειτουργήσει ως μουσείο. Το 1999 υπέστη ζημιές από τον σεισμό και χρειάστηκε να γίνουν στατικές ενισχύσεις, που ολοκληρώθηκαν το φθινόπωρο του 2005.

Το μουσείο εγκαινιάστηκε στις 9 Μαΐου 1990. Μέχρι το 2001, υπεύθυνος για το μουσείο ήταν ο Κώστας Ιωαννίδης. Το κτίριο, φιλοξενεί εκδηλώσεις υψηλής πολιτιστικής δημιουργίας και έκφρασης καθώς και ως μόνιμος εκθεσιακός χώρος.