Το vitraux είναι μία μορφή κατασκευής γυαλιού, έγχρωμου συνήθως, που παράγει ένα σχέδιο, ή ζωγραφιά πάνω σε γυαλί που επιτρέπει στο φως να το διαπερνά – αντίθετα με το σχέδιο ή την ζωγραφική σε μια επιφάνεια που αντανακλά το φως, πράγμα που κάνει την εφεύρεση και την ιστορία του να ξεχωρίζει ανάμεσα σε άλλα είδη τέχνης.
• Η τέχνη αυτή καθιερώθηκε να λέγεται και Βιτρώ (γαλλικά: vitrail/vitraux) και συγγενεύει με τη ζωγραφική και τα ψηφιδωτά. Χαρακτηριστικά δείγματα υαλογραφίας αποτελούν οι πολύχρωμοι φεγγίτες των καθεδρικών ναών της Ευρώπης.
Stained glass είναι:
“Χρωματισμένο γυαλί που χρησιμοποιείται για να κατασκευάσει κανείς διακοσμημένα παράθυρα ή άλλα αντικείμενα, τα οποία διαπερνά το φως”.
Επίσης, μια μορφή ζωγραφικής που επιτρέπει στο φως να το διαπερνά, αντίθετα με την ζωγραφική σε μια επιφάνεια, που αντανακλά το φως.
Το βιτρώ, stained glass ξεχωρίζει από σχεδόν όλες τις άλλες μορφές τέχνης σε δύο διαστάσεις.
Η λέξη Βιτρώ, είναι γαλλική (Vitrail, Vitraux) και καθορίζει μια σύνθεση, που αποτελείται από χρωματιστά η ζωγραφιστά κομμάτια γυαλιού, που είναι συνδεμένα μεταξύ τους με βέργες από μολύβι.
Η μολυβένια βέργα, εκτός από τον συνδετικό της ρόλο, τονίζει το θέμα της εικόνας ή του σχεδίου, που αποτυπώνουμε στο βιτρώ, δίνοντας ιδιαίτερη σαφήνεια στη σύνθεση και τα χρώματα.
Τα βιτρώ από το ξεκίνημά τους μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει μορφή, σίγουρα όμως εξακολουθούν να μαγεύουν σε όποιο χώρο και αν βρίσκονται και με όποια μορφή (λάμπα, παράθυρο, πίνακας, διακοσμητικό αντικείμενο, θρησκευτική εικόνα κλπ).
Χαρακτηριστικά δείγματα υαλογραφίας αποτελούν οι πολύχρωμοι φεγγίτες των καθεδρικών ναών της Ευρώπης.
Ως τεχνική, διαθέτει μακρά ιστορία, με σημαντικές διαφοροποιήσεις, τόσο ως προς την ίδια την τεχνική όσο και ως προς την θεματολογία.
Η προϊστορία του βιτρώ αρχίζει από την 3η χιλιετία π.Χ., όταν το γυαλί είναι ήδη γνωστό ως αυτοτελές υλικό στην Αίγυπτο και στην Μεσοποταμία και επίσης γνωστή είναι και η τεχνική του βαψίματος του γυαλιού.
Στην αρχική χριστιανική περίοδο (300-750 μ.Χ.), το γυαλί μαζί με το αλάβαστρο εμφανίζεται στο άνοιγμα των παραθύρων και μάλιστα μέσα σε πλαίσια ξύλινα, μαρμάρινα, μεταλλικά ή γύψινα.
Τον 9ο αιώνα μ.Χ. κατασκευάστηκε στην Αλσατία ένα βιτρώ, που απεικονίζει την κεφαλή του Χριστού και είναι μια δημιουργία που σώζεται μέχρι και σήμερα.
Στο Βυζάντιο συναντούμε στις εκκλησίες το γυαλί τοποθετημένο στα ανοίγματα των παραθύρων.
Ο ισλαμικός κόσμος υιοθετεί την χριστιανική παράδοση του Βυζαντίου και εμπλουτίζει τα ανοίγματα των ναών του με γυάλινα περίτεχνα γεωμετρικά μοτίβα, ή παραστάσεις δένδρων και λουλουδιών που περιβάλλονται από χρωματιστά γυαλιά.
Με τους Σταυροφόρους ήρθε στην Ευρώπη γύρω στον 10ο αιώνα και χρησιμοποίησαν το μολύβι ως συνδετικό υλικό, αντικαθιστώντας το γύψινο περίγραμμα που χρησιμοποιούσαν οι Άραβες.
Ο λόγος που ήταν απαραίτητο κάποιο υλικό να συνδέει τα χρωματιστά γυαλιά μεταξύ τους, ήταν ότι μπορούσαν να παράγουν, μόνο μικρά κομμάτια γυαλιού.
Στην Ευρώπη το βιτρώ βρίσκεται στο ζενίθ του κατά την Γοτθική περίοδο (1130-1330 μ.Χ.).
Οι εκκλησίες γοτθικού ρυθμού αποκτούν τα πρώτα αριστουργηματικά βιτρώ.
Από την Γαλλία επηρεάζονται η Αγγλία και η Γερμανία και αργότερα τον 13ο αιώνα έχουμε ποιο τέλεια σχήματα και έργα πολύ μεγαλύτερα.
Κατά την περίοδο της Αναγέννησης, παρατηρείται και απεικόνιση πολλών πορτρέτων, κυρίως Βασιλέων.
Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχουμε βιτρώ γοτθικού τύπου, ότι αναφέρεται ως βιτρώ, δεν είναι παρά φεγγίτες σε ναούς.
Από τους Άραβες, λόγω εμπορικών σχέσεων, εμπνεύστηκαν οι κατασκευαστές σε Πήλιο, Σιάτιστα, Καστοριά και πόλεις της Κεντρικής και Β. Ελλάδας και έτσι βλέπουμε φεγγίτες αρχοντικών, να διακοσμούνται με χρωματιστά γυαλιά με Ελληνικό χαρακτήρα, η χαρακτηριστικά μοτίβα ανατολίτικου μπαρόκ.
Σπανιότερα είναι τα ελληνικά σχέδια όπως σταυροί, ή δικέφαλοι αετοί (μοναστήρια του Άθω).
Τον 19ο αιώνα η Γαλλία, η Ολλανδία, η Γερμανία όπως και άλλες χώρες αρχίζουν να χρησιμοποιούν το βιτρώ ως διακοσμητικό στοιχείο και στα απλά σπίτια.
Την ίδια εποχή στην Αμερική ο κορυφαίος εκπρόσωπος της Art Nouveau, ο Louis Comfort Tiffany, εισάγει μια νέα τεχνική με χαλκοταινία σε αντικατάσταση της μολυβένιας βέργας.
Με αυτόν τον τρόπο, το γυαλί εισάγεται και στον εσωτερικό χώρο, για κατασκευή αντικειμένων, πινάκων η φωτιστικών.
Τα τελευταία χρόνια τα βιτρώ τοποθετούνται σε όλο και περισσότερους χώρους από οικίες έως δημόσια κτήρια.
