“Ο επισκέπτης” του Ερίκ-Εμμανουέλ Σμιτ, μετάφραση: Σωτήρης Τσαφούλιας-Αντώνης Γαλέος, σκηνοθεσία: Σωτήρης Τσαφούλιας, πρωταγωνιστούν: Μάνος Βακούσης, Μαρία Παπαλάμπρου, Φώτης Θωμαΐδης, Δημήτρης Παπαδάτος.
Κάποια νύχτα στη Βιέννη, λίγο μετά την προσάρτηση της Αυστρίας από τη ναζιστική Γερμανία, και με την κόρη του να κρατείται στην Γκεστάπο, ο Σίγκμουντ Φρόυντ δέχεται την απρόσμενη επίσκεψη ενός αγνώστου, καλοντυμένου άντρα στο διαμέρισμά του, ο οποίος φαίνεται να γνωρίζει τα πάντα για εκείνον, τόσο για το παρελθόν του όσο και για το μέλλον του.
Δοκίμιο, φιλοσοφική ανάλυση και υπαρξιακό δράμα σε συσκευασία μιας εμπνευσμένα ανάλαφρης θεατρικής ψυχαγωγίας, το θεατρικό του Ερίκ-Εμμανουέλ Σμιτ είχε ταράξει τα νερά το 1993 όταν πρωτοπαρουσιάστηκε στο Παρίσι, με την πρεμιέρα του να συμπίπτει με την επέτειο θανάτου του Φρόυντ. Αποσπώντας τρεις “Μολιέρους” (τα θεατρικά βραβεία της Γαλλίας), ο “Επισκέπτης” ξεκίνησε από τότε το ταξίδι του στις σκηνές όλου του κόσμου, με το απαιτητικό του κείμενο να μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες.
Ευφυώς γραμμένο, το έργο αποτελεί μια ακατάπαυστη διελκυστίνδα απόψεων, θεωριών, επιχειρημάτων και ιδεών για την αυθυπαρξία, τη μοναξιά, το πεπρωμένο και εν τέλει για την ύπαρξη ή όχι του ίδιου του Θεού και της ευθύνης του έναντι του Κακού. Το μεγαλείο, όμως, του κειμένου είναι πως όλο αυτό το φιλοσοφικό αλισβερίσι παρουσιάζεται με χιούμορ και συγκινησιακή τραγικότητα, αγγίζοντας ώρες-ώρες το ψυχολογικό θρίλερ, την ίδια στιγμή που εναρμονίζεται απόλυτα τόσο με το πνεύμα και τις αναζητήσεις του Φρόυντ όσο και με το ιστορικό στίγμα της εποχής.
Παράλληλα, η κοσμοθεωρία των επί σκηνής ηρώων διακατέχεται από μια τέτοια συμπαντική διαχρονικότητα, που η προβολή του στο σήμερα να συμβαίνει απρόσκοπτα και επιβεβλημένα, με την Ιστορία καταδικασμένη διαρκώς να επαναλαμβάνεται.
Τις επιταγές του ίδιου του συγγραφέα περί του αέναου της ανθρώπινης ύπαρξης και των αναζητήσεων επ’ αυτής, χωροχρονικά τοποθετημένες όμως εντός ενός ρεαλιστικού και συνάμα σουρεαλιστικού πλαισίου ανάγνωσης, φαίνεται πως ακολουθεί στον απόλυτο βαθμό στη σκηνοθεσία του ο Σωτήρης Τσαφούλιας, ο οποίος αποδεικνύει ακόμα μια φορά τη διεισδυτικότητα που τον χαρακτηρίζει σε συνδυασμό με την ξεχωριστή ματιά του που καθορίζει σκηνές, στιγμές, ανθρώπους και εικόνες.
Έτσι, εντός του απόλυτα ρεαλιστικού και ενταγμένου στην ιστορικότητα της αφήγησης σκηνικό της Πολυτίμης Μαχαίρα (η οποία υπογράφει και τα κοστούμια της παράστασης), ο Σωτήρης Τσαφούλιας αφήνει ανοιχτά τα παράθυρα (κυριολεκτικά) της αμφισβήτησης και της χωροχρονικής μετάβασης, με διακριτικές πινελιές σχολιασμού του τότε που όμως συμβαίνει υπό κάποια έννοια και στο σήμερα.
Βαθύς γνώστης της αφήγησης όμως καθώς είναι, δεν αφήνεται να παρασυρθεί σε παιχνιδίσματα εντυπωσιασμού, καθώς επιμένει στην ιστορική αυθεντικότητα των γεγονότων, τόσο μέσα από τον λόγο (εξαιρετική η μετάφραση που συνυπογράφει με τον Αντώνη Γαλέο) όσο και μέσα από τις ερμηνείες, τις οποίες καθοδηγεί με σύνεση και γνώση ώστε να ενισχύουν τον χρονικό ρεαλισμό γεγονότων και προσώπων.
Το ίδιο άριστα δείχνει να αντιλαμβάνεται και τη διακριτική ειρωνεία του “Επισκέπτη”, την οποία μπολιάζει με ανεπαίσθητες δόσεις (μαύρου) χιούμορ, εμφανείς τόσο στο αδιάκοπο πινγκ-πονγκ επιχειρημάτων όσο και στο υπερβολικό της έκφρασης αυτού του άγνωστου άνδρα που εισβάλει κυριολεκτικά στη ζωή του Σίγκμουντ Φρόυντ κατά τη διάρκεια της ενδεχομένως πιο δύσκολης νύχτας της ζωής του.
Αυτά που ενθουσιάζουν στην παράσταση είναι ο ρυθμός της που όχι μόνο δεν χάνει ποτέ το μέτρο αλλά και η ευκολία με την οποία έννοιες -κακά τα ψέματα- δύσκολες και επικίνδυνες περνούν στον θεατή και τον ιντριγκάρουν μέσα από ένα παιχνίδι αγωνίας και διαρκούς συναισθηματικής εναλλαγής, συνδυάζοντας αρμονικά τον κινηματογραφικό ρεαλισμό με τη θεατρική εκφραστικότητα στις κορυφώσεις και τις σιωπές.
Στην επιτυχία του εγχειρήματος, ο “Επισκέπτης” έχει την ευτυχία δύο εξαιρετικών πρωταγωνιστών, η συνύπαρξη των οποίων στη σκηνή πατάει σταδιακά το γκάζι προσφέροντας ένα τραινάκι που ανεβοκατεβαίνει με αυξομειούμενη ταχύτητα σε ανηφοριές για να κατρακυλήσει ιλιγγιωδώς σε λούπες που κόβουν την ανάσα. Ο Μάνος Βακούσης, στον ρόλο του “Επισκέπτη” δίνει ρεσιτάλ εκφραστικότητας και αυτοελέγχου, επιβλητικός, μυστηριώδης και απειλητικά παντογνώστης, είτε ως σκιά του μυαλού του Φρόυντ ή ως γαλήνιος συζητητής αλλά ταυτόχρονα εκδικητής και γελωτοποιός, μιας αλλόκοσμης παράστασης για έναν θεατή.
Είναι εντυπωσιακή η σωματική ευλυγισία που τον μεταμορφώνει διαρκώς από πλάσμα υλικό σε πνεύμα και εφιάλτη, όπως και ο μαγικός τρόπος που διαχειρίζεται τη φωνή του σε τόνο, εκφορά και ένταση, που κατά περιόδους τον καθιστούν άυλο ον, γεμάτο αγάπη αλλά και οργή.
Ο Σίγκμουντ Φρόυντ του Φώτη Θωμαΐδη στέκει με ενσυναίσθηση στον αντίποδα της εκρηκτικής παρουσίας του “Επισκέπτη”, μεστός, συγκρατημένος και με αφοσίωση στο πρόσωπο που υποδύεται. Καθώς συγκεράζει την αγωνία για την τύχη της κόρης του που κρατείται στην Γκεστάπο με τη διαχρονική αγωνία του για την ουσία της ύπαρξης, ο Φώτης Θωμαΐδης διατηρεί στο ακέραιο την αυθεντικότητα του χαρακτήρα του, εμπλουτισμένη με διακριτικές συναισθηματικές διακυμάνσεις, εκπεφρασμένες είτε με λέξεις ή με μικρές παύσεις εσωτερικής σύγκρουσης, καθώς ο ίδιος βυθίζεται σε αναμνήσεις, ερωτήματα που τον καίνε και την ανάγκη ενός συμβιβασμού που όμως σώζει ζωές.
Σαν να υποχωρεί στην παιδική του ηλικία κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας με τον ίδιο του τον εαυτό, ο Φρόυντ βηματίζει σε μια διαδρομή αμφισβήτησης, αμφιβολίας και αρχέγονου φόβου καθώς συγκρούεται εντυπωσιακά ελεγχόμενα με τη λογική και το υπερφυσικό.
Απειλητικός μέσα στην κατάμαυρη, ατσαλάκωτη στολή του ο Δημήτρης Παπαδάτος χειρίζεται άψογα τον ρόλο του γκεσταπίτη, με πειθαρχική ακαμψία όπως ορίζεται από το πρωτόκολλο και φωνή που προκαλεί ανατριχίλα, εντυπωσιακά υποτροπιάζοντας αργότερα στον φόβο που του τρώει τα σωθικά έναντι της αποφασιστικότητας του Φρόυντ, τον οποίο μπορεί να εκφοβίζει ως άνθρωπο αλλά είναι ανίκανος να τον αντιμετωπίσει ως πνεύμα. Αποστασιοποιημένα εκλογικευμένη ιστορικά η Άννα της Μαρίας Παπαλάμπρου, λειτουργεί συγκροτημένα, βάσει ρόλου, ως εφαλτήριο εξελίξεων και αιτιατού.
• Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης – Πειραιώς 206, Ταύρος
Παραστάσεις: Τετάρτη στις 18:30, Πέμπτη & Παρασκευή στις 21:00, Σάββατο στις 18:30 & 21:00, Κυριακή στις 18:30.
