Η μάχη της Αλαμάνας διεξήχθη στις 22 Απριλίου (κατά άλλους στις 23 Απριλίου) του 1821, στην Αλαμάνα Φθιώτιδος και αποτελεί μια από τις πιο ένδοξες πράξεις των Αγωνιστών του ’21, ιδιαιτέρως του Αθανασίου Διάκου.
Ο Χουρσίτ πασάς, που πολιορκούσε στα Ιωάννινα τον Αλή πασά, έστειλε τον Κιοσέ Μεχμέτ και τον Ομέρ Βρυώνη με 8.000 πεζικό και 900 ιππείς να καταπνίξουν την επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα και έπειτα να προχωρήσουν στην Πελοπόννησο, για να ματαιώσουν τα σχέδια του Κολοκοτρώνη για την Τριπολιτσά. Ο κίνδυνος για την επανάσταση ήταν μεγάλος.
Μετά από σύσκεψη στο χωριό Κομποτάδες, στις 20 Απριλίου 1821, η ελληνική δύναμη των 1.500 ανδρών χωρίστηκε σε τρία τμήματα: ο Δυοβουνιώτης θα υπερασπιζόταν την γέφυρα του Γοργοποτάμου με 600 άνδρες, ο Πανουργιάς το Μουσταφάμπεη με 500 άνδρες, και ο Διάκος την γέφυρα της Αλαμάνας με 500 άνδρες. Οι Διάκος, Δυοβουνιώτης και Πανουργιάς, αποφασίζουν να αντισταθούν.
Η πρόταση του Γιάννη Δυοβουνιώτη για συνολική παράταξη των Ελλήνων και μάχη στον Γοργοπόταμο απορρίπτεται και έτσι οι Ελληνικές δυνάμεις χωρίζονται σε τρια σώματα. O Πανουργιάς Πανουργιάς με 600 άνδρες οχυρώνεται στα υψώματα της Χαλκωμάτας, ο Δυοβουνιώτης “πιάνει” τη χαράδρα του Γοργοποτάμου με 400 άνδρες και ο Διάκος με 500 άνδρες παρατάχθηκε στην ξύλινη γέφυρα της Αλαμάνας (δηλαδή στον Σπερχειό ποταμό), δίπλα ακριβώς από τις Θερμοπύλες.
Οι Τούρκοι, επιτίθενται ταυτοχρόνως στις δυνάμεις των Πανουριά και Δυοβουνιώτη οι οποίες και αναγκάζονται να υποχωρήσουν, καθώς η αριθμητική υπεροχή των Τούρκων ήταν αποφασιστική. Δεν έγινε όμως το ίδιο και στη γέφυρα της Αλαμάνας όπου ο Αθανάσιος Διάκος αρνήθηκε να οπισθοχωρήσει. Μένοντας με 48 άνδρες συνεχίζει να πολεμά τις Τουρκικές δυνάμεις οι οποίες έχουν πλέον συγκεντρωθεί στην Αλαμάνα.
Κάποιοι συμπολεμιστές του έφεραν ένα άλογο ώστε να φύγει αλλά ο Διάκος αρνείται. Χαρακτηριστικό της μάχης που έδωσε ο Διάκος ήταν το σπασμένο του σπαθί με το οποίο συνέχισε να μάχεται.
Μετά την μάχη στην Αλαμάνα και την σύλληψη του Διάκου, ο Ομέρ Βρυώνης σεβάσθηκε αρχικά τον ήρωα και δεν άφησε να τον σκοτώσουν επί τόπου.
→ Την νύχτα της 23ης Απριλίου 1821, αφού έφτασαν στη Λαμία, τον ανέκριναν, παρόντος και του Χαλήλ Μπέη, σημαίνοντα τούρκου της Λαμίας και του πρότειναν να ασπαστεί τον Μωαμεθανισμό με την υπόσχεση ότι θα τον έχρηζαν αξιωματικό του Οθωμανικού στρατού. Ο Διάκος όμως αρνήθηκε επίμονα όλες τις δελεαστικές προτάσεις που του έγιναν, για να γλυτώσει την ζωή του, αρνούμενος κατηγορηματικά να απαρνηθεί τον χριστιανισμό και απαντώντας με περιφρόνηση στις απειλές των τούρκων.
→ Την επόμενη μέρα, την 24η Απριλίου, ημέρα Κυριακή και κατόπιν επίμονης απαιτήσεως του Χαλήλ μπέη, εκδόθηκε απόφαση για θανατική ποινή με ανασκολοπισμό (σούβλισμα), καθώς όπως υποστήριζε, ο Διάκος είχε σκοτώσει πολλούς Τούρκους και θα έπρεπε να τιμωρηθεί παραδειγματικά. Ο Διάκος εξαναγκάστηκε να κουβαλήσει με τα ίδια του τα χέρια το σύνεργο της φρικτής τιμωρίας του και μαρτύρησε με καρτερία για αρκετές ώρες πριν εκπνεύσει.
