Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Ηράκλειο Κρήτης, 1 Οκτωβρίου 1541 – Τολέδο, 7 Απριλίου 1614), γνωστός επίσης με τo ισπανικό προσωνύμιο El Greco, που σημαίνει Ο Έλληνας, ήταν Κρητικός ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας της ισπανικής Αναγέννησης.

Ο Θεοτοκόπουλος θα ανακαλυφθεί στις αρχές του εικοστού αιώνα από τους ιστορικούς της τέχνης – που τον θεώρησαν πρόδρομο του εξπρεσιονισμού – αλλά πρωτίστως από τους ζωγράφους, που έσπευσαν να υιοθετήσουν χαρακτηριστικά της τέχνης του – με τον Σεζάν, που γοητεύθηκε από τις επιμήκεις μορφές του, να προηγείται. Αργότερα θα ακολουθήσει ο Πικάσο και στη συνέχεια ο Τζάκσον Πόλοκ, ενώ η προσωπικότητα του ζωγράφου θα εμπνεύσει και λογοτέχνες όπως ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε και ο Νίκος Καζαντζάκης.

 

 

Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μακριά από την Ελλάδα, δημιουργώντας τα περισσότερα έργα του στην Ιταλία και στην Ισπανία. Εκπαιδεύτηκε αρχικά ως αγιογράφος στο Ηράκλειο, που αποτελούσε τότε τμήμα της ενετικής επικράτειας, και αργότερα ταξίδεψε στη Βενετία.

Στην Ιταλία ο Θεοτοκόπουλος επηρεάστηκε από τους μεγαλύτερους δασκάλους της ιταλικής τέχνης, όπως τον Τιντορέττο και τον Τιτσιάνο, του οποίου υπήρξε μαθητής, υιοθετώντας στοιχεία από τον μανιερισμό.

Το 1570 εγκατέλειψε τη Βενετία και πήγε να εργαστεί στη Ρώμη. Στην Αιώνια Πόλη διεύρυνε τον κύκλο των γνωριμιών του και απέκτησε τέτοια αυτοπεποίθηση για την τέχνη του, ώστε θα προτείνει να καταστρέψουν την εικονογράφηση της Καπέλα Σιξτίνα που είχε ζωγραφίσει ο Μιχαήλ Άγγελος, για να τις κάνει καλύτερες. Η παρατήρησή του αυτή θεωρήθηκε τότε βλασφημία.

Το 1577 εγκαταστάθηκε στο Τολέδο, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του και ολοκλήρωσε ορισμένα από τα πιο γνωστά έργα του. Εκεί θα ζήσει μέχρι το θάνατό του και μέσα σε αυτά τα χρόνια η τέχνη του θα φτάσει στο αποκορύφωμά της. Ζωγραφίζει σπουδαίους πίνακες εμπνευσμένους από θρησκευτικά θέματα και καταφέρνει να συνδυάσει μοναδικά τον ισπανικό μανιερισμό με τη βυζαντινή ζωγραφική.

Το Τολέδο αποτελεί θρησκευτικό κέντρο της Ισπανίας και ο Ελ Γκρέκο δέχεται πολλές παραγγελίες για μεγαλόπνοα έργα από εκκλησίες και ιδρύματα της πόλης. Το 1578 θα γεννηθεί ο καρπός του έρωτά του με τη δόνα Χερόνιμα ντε λας Κουέβας, ο γιος του Χόρχε Μανουέλ. Ο Ελ Γκρέκο θα αναγνωρίσει το παιδί και το ζευγάρι θα ζήσει μαζί, χωρίς ποτέ να παντρευτεί. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο ζωγράφος θα εργαστεί μαζί με τον γιο του, ο οποίος θα ακολουθήσει τα βήματά του.

 

 

O Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πεθαίνει στις 7 Απριλίου του 1614 σε ηλικία 73 ετών και θάβεται στον οικογενειακό τάφο στην εκκλησία Σάντο Ντομίνγκο ντε Αντίκγουο, κάτω από την «Προσκύνηση των ποιμένων», έργο το οποίο δούλευε μέχρι την ημέρα του θανάτου του. Η απογραφή που συντάσσει ο γιος του περιλαμβάνει σχεδόν 150 ολοκληρωμένα έργα, μαζί με γύψινα προπλάσματα, σχέδια και χαρακτικά.

Πίσω του ο Θεοτοκόπουλος θα αφήσει και μια σπουδαία βιβλιοθήκη με βιβλία στα ελληνικά, τα ιταλικά και τα ισπανικά –ανάμεσά τους αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, δοκίμια ζωγραφικής, φιλοσοφίας, ιατρικής και αρχιτεκτονικής και το αγαπημένο του έργο: τα «Δέκα Βιβλία Αρχιτεκτονικής» του Βιτρούβιου, γεμάτα σημειώσεις.

Το 2014 ανακηρύχθηκε έτος Ελ Γκρέκο στην Ισπανία. Η Ελλάδα τον τίμησε και αυτή, κηρύσσοντας το 2014 έτος Ελ Γκρέκο και παρουσιάστηκαν τρεις εκθέσεις στην Αθήνα: Τέχνη και κοινωνία στην Κρήτη, τα χρόνια του Θεοτοκόπουλου στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Η ναυμαχία της Ναυπάκτου και ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο στο Μουσείο Μπενάκη.