Η Πύλη του Αδριανού (ή Αψίδα του Αδριανού), είναι μνημειώδης πύλη που μοιάζει – σύμφωνα με ορισμένες απόψεις – με Ρωμαϊκή θριαμβική αψίδα.

Κάλυπτε έναν αρχαίο δρόμο από το κέντρο της Αθήνας, προς ένα συγκρότημα οικισμάτων στην ανατολική πλευρά της πόλης, στο οποίο συμπεριλαμβανόταν ο Ναός του Ολυμπίου Διός. Θεωρήθηκε πως η πύλη αυτή κατασκευάστηκε για να εορταστεί η άφιξη του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Αδριανού και για να τιμηθεί για τις πολλές ευεργεσίες του στη πόλη, με την ευκαιρία της αφιέρωσης παρακείμενου ναού το 131 με 132 μ.Χ.

Δεν είναι σίγουρο για το ποιός ανέθεσε την κατασκευή της πύλης, αν και είναι πιθανόν πως πολίτες της Αθήνας ή άλλοι Έλληνες ήταν υπεύθυνοι για την κατασκευή και το σχεδιασμό της. 

Αν και είναι ξεκάθαρο πως οι επιγραφές τιμούσαν τον Αδριανό, παραμένει αβέβαιο αν αναφέρονται στην πόλη ως μία ή αν χωρίζουν τη πόλη σε δύο τμήματα (την παλαιά και την καινούρια).

Θεωρείται πως υπήρχαν αγάλματα τοποθετημένα στην κορυφή του κάτω επιπέδου, σε κάθε πλευρά του κεντρικού σηκού του άνω επιπέδου, μιας και ήταν κοινότυπο για αυτό το αρχιτεκτονικό ύφος. Οι Θησέας και Αδριανός είναι οι πιθανότεροι αναπαριστάμενοι σε αυτά τα δύο αγάλματα, σύμφωνα με τις επιγραφές.

 

 

 

Ολόκληρο το μνημείο είναι κατασκευασμένο από Πεντελικό μάρμαρο. Πεντελικό μάρμαρο χρησιμοποιήθηκε στον Παρθενώνα αλλά και σε άλλα σημαντικά κτίρια της Αθήνας, αν και η ποιότητα του μπορεί να διαφέρει σημαντικά. Το μάρμαρο που χρησιμοποιήθηκε στην πύλη είναι χαμηλότερης ποιότητας και είχε περισσότερα εγκλείσματα από αυτό που χρησιμοποιήθηκε στα καλύτερα Αθηναϊκά κτίρια.

Η Πύλη του Αδριανού είναι κορινθιακού ρυθμού, ενώ καινοτομεί αρχιτεκτονικά διότι συνδυάζει την Ρωμαϊκή αψίδα με το Ελληνικό αέτωμα, το κάτω μέρος ακολουθεί το ρωμαϊκό σχήμα της τιμητικής αψίδας, ενώ το επάνω μιμείται το ελληνικής παράδοσης πρόπυλο.. Μαζί με τους Αέρηδες και το μνημείο του Λυσικράτη ήταν ένα από τα αξιοθέατα των Αθηνών στην αρχαιότητα..

Το μνημείο, ύψους 18 μ. πλάτους 13 μ., έχει δύο ίδιες προσόψεις και αρθρώνεται καθ’ ύψος σε δύο σαφώς διακριτά τμήματα. Στο επιστύλιο επάνω από την τοξωτή δίοδο υπάρχουν οι επιγραφές, στη δυτική: ”Αιδ’ εισ’ Αθήναι, Θησέως η πριν πόλις” και στην ανατολική: ”αιδ’ εισ’ Αδριανού και ουχί Θησέως πόλις”.