Από τις παλιότερες και ιστορικότερες αθηναϊκές γειτονιές, το Παγκράτι, διατηρεί μέχρι σήμερα την γοητευτικά αστική του αύρα και εξακολουθεί να προτιμάται από τους λάτρεις του κέντρου. Η ζωντάνια, οι “ευκολίες”, τα μυθικά στέκια και οι ξεχωριστές, μυστικές του γωνιές, το καθιστούν αναντικατάστατο για όσους το έχουν ζήσει.
Ποιος θα φανταζόταν ότι το πυκνοκατοικημένο και πολύβουο Παγκράτι, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα διέθετε μόλις ένα καφενείο, κι αυτό για κυνηγούς, και πολλά βατράχια. Σε αυτά, μάλιστα, οφείλεται και η προγενέστερη ονομασία “Βατραχονήσι” της σημερινής πλατείας Προσκόπων. Το Παγκράτι είναι συνοικία του νοτιοανατολικού τμήματος του Δήμου Αθηναίων, μια από τις μεγαλύτερες και πολυπληθέστερες. Συνορεύει με το Κολωνάκι, την Καισαριανή, τον Βύρωνα, τον Υμηττό, τον Νέο Κόσμο, ενώ βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το ιστορικό κέντρο της Αθήνας.
Ονομάστηκε έτσι από τον Παγκράτιο Ηρακλή ή τον θεό Παγκράτη, ενώ μια λιγότερο πειστική εκδοχή θέλει το όνομα νεότερο, να προέρχεται από κάποιον μοναχό Παγκράτιο που έζησε στην περιοχή κατά την Τουρκοκρατία.
Κύριο αξιοθέατο της περιοχής είναι το Παναθηναϊκό Στάδιο. Στο Παγκράτι βρίσκονται το λεγόμενο Άλσος Παγκρατίου και το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών.
Το Παγκράτι αντιστοιχεί γεωγραφικά στον αρχαίο δήμο Άγρας. Ο Παγκράτης ή Hρακλής Παγκράτης ( Παγκρατής είναι ο τα πάντα κρατών) ήταν χθόνιος θεός, και στο κέντρο του ιερού του, που ήταν υπαίθριο, υπήρχε ένα χάσμα. Κατά την αρχαιότητα στα σύνορα του Παγκρατίου, κατά μήκος του Ιλισσού, υπήρχε κτισμένος μεγάλος αριθμός ναών. Ανάμεσα σε άλλες θεότητες, λατρευόταν η «σκοτεινή» Εκάτη, προστάτιδα της μαγείας, καθώς και η χθόνια Περσεφόνη, σύζυγος του ‘Αδη και θεά του Κάτω Κόσμου. Στον ίδιο, μάλιστα, ναό όπου λατρευόταν η Περσεφόνη μαζί με τη Δήμητρα και την ‘Αρτεμη τελούνταν και τα λεγόμενα “Μικρά” Ελευσίνια Μυστήρια. Ένα από αυτά τα ιερά ήταν αφιερωμένο στον άγνωστο μέχρι πρότινος θεό Παγκράτη. Συγκεκριμένα στη διασταύρωση της Βασιλέως Κωνσταντίνου με τη Βασιλέως Γεωργίου Β’, υπήρχε κατά την αρχαιότητα το ιερό του θεού Παγκράτη.
H χρονική περίοδος ακμής του ιερού, όπως εμφανίζεται από τα αναθηματικά ανάγλυφα του ιερού του Παγκράτη, συμπίπτει κατά ένα μέρος με την πολιτική δράση του Λυκούργου στην Aθήνα, ο οποίος ενδιαφέρθηκε μεταξύ άλλων και για την στήριξη της λατρείας του Πλούτωνα στην Aθήνα και την Eλευσίνα. Γενικά από το τελευταίο τρίτο του 4ου αι. έχουμε πολλά ανάγλυφα για χθόνιες θεότητες, γεγονός που πρέπει να συνδεθεί με τη μεταστροφή των πιστών από τους ολύμπιους θεούς στους θεούς του Kάτω Kόσμου. Θρησκειολογική ανάλυση και εικονογραφικές παρατηρήσεις στα ανάγλυφα του Παγκράτη επιβεβαιώνουν την πολύ σημαντική θέση της χθόνιας λατρείας στην αρχαία ελληνική θρησκεία.
-Ιστορια Παγκρατίου Αθλήματος-
Oι απαρχές του Παγκρατίου αθλήματος συνδέονται με Ελληνικές Παραδόσεις: την πάλη του Hρακλή με το λέοντα της Nεμέας, του Θησέα με το Mινώταυρο, και του Aίαντα με τον Oδυσσέα. Αργότερα, στα ιστορικά χρόνια, αναφέρεται λατρεία του «Ηρακλή Παγκράτη». Οι πηγές των ιστορικών χρόνων που αναφέρονται στο παγκράτιο καλύπτουν το διάστημα από τον 8ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 12ο αιώνα μ.Χ. (Οι αναφορές σε έργα μετά τον 5ο αιώνα μ.Χ. αφορούν σε λεξικογράφους). Η συνδυαστική μελέτη αρχαίων κειμένων, επιγραφικών δεδομένων, εικαστικών αποδόσεων και της νεότερης βιβλιογραφίας συνεισφέρουν στη μελέτη και γνωριμία με το αρχαίο άθλημα του παγκρατίου.
-Ο Ποταμός Ελάσσων-
Ο παραπόταμος αυτός έχει την αρχή του σε ένα κοίλωμα πλησίον του Ναού του Προφήτου Ηλία. Είχε ως πορεία τις οδούς Φρύνης, Αρχελάου, Σπ. Μερκούρη, παρά το άλσος Παγρατίου, Αμύντα και συνέβαλλε με τον Ποταμό Ιλισό στην λεωφόρο Βασ. Κωνσταντίνου. Η ονομασία Ελλάσων ή Αλλάσωνας, ίσως προέρχεται από το παραθετικό επίθετο “ελλάσσων”, λόγω παραφθοράς.
-Το άλσος Παγκρατίου-
Το Παγκράτι, λόγω της μικρής απόστασής του από το κέντρο των Αθηνών, έγινε από τη δεκαετία του 1960 και μετά μια από τις πιο πυκνοδομημένες περιοχές της πρωτεύουσας. Τα παραδοσιακά μονώροφα και διώροφα σπίτια γκρεμίστηκαν και με το θεσμό «της αντιπαροχής» χτίστηκαν στη θέση τους πολυώροφες πολυκατοικίες.
→Όπως ήταν φυσικό, «εξαφανίστηκαν» και τα λιγοστά δέντρα που υπήρχαν στις άκρες των πεζοδρομίων ή στις αυλές των παλιών μονοκατοικιών. Έτσι, ο μοναδικός «δασικός πνεύμονας» στην περιοχή παρέμεινε το Άλσος. Το άλσος Παγκρατίου που φυτεύτηκε το 1908 με τη φροντίδα της βασίλισσας Σοφίας και έχει έκταση 30 στρέμματα. Στην αρχή είχε μόνο πεύκα, αλλά μετά το 1936, όταν παραχωρήθηκε στο Δήμο Αθηναίων, φυτεύτηκαν και άλλα δένδρα και θάμνοι. Πριν από τη γερμανική κατοχή στο άλσος του Παγκρατίου υπήρχε ζωολογικός κήπος. Στο χώρο του λειτουργούσε κατά τη δεκαετία του ‘70 θερινό θέατρο με ελαφριές κατασκευές, που στέγαζε το διάσημο Eλεύθερο Θέατρο.
Περπατώντας στο Παγκράτι αισθάνεσαι πως ο χρόνος έχει σταματήσει στα ’60s και όπου να’ ναι θα ξεπηδήσει ο Λάμπρος Κωσταντάρας από τη γωνία. Είναι η αίσθηση που δημιουργούν οι ρετρό πολυκατοικίες και τα μπακάλικα, τα συνοικιακά κομμωτήρια και οι vintage επιγραφές καταστημάτων.
