Η φιστικιά καλλιεργείται στην Αίγινα από το 1867 και από εδώ εξαπλώθηκε αρχικά στην Αττική και μετά στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Σε όλη την Αίγινα έχει επικρατήσει η ομώνυμη ποικιλία «Αιγίνης» ή κοιλαράτη, η οποία θεωρείται αρκετά παραγωγική με καρπούς πολύ καλής ποιότητας που υπερτερούν των ξενικών ποικιλιών. Σήμερα στην Αίγινα καλλιεργούνται 200.000 περίπου δέντρα με μέση ετήσια απόδοση 1.300 τόνους.
Η φιστικιά αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους οικονομικούς πόρους των Αιγινητών καθώς είναι το μοναδικό φυτό που μπορεί να ανταποκριθεί και να δώσει εισόδημα στο ασβεστούχο, μικρής γονιμότητας έδαφος του νησιού, ενώ αντέχει στο αλατούχο νερό με το οποίο ποτίζεται.
Οι ιδανικές κλιματολογικές συνθήκες του νησιού αλλά και η σύσταση του εδάφους προσδίδουν στο αιγινίτικο φιστίκι την εξαιρετική του γεύση και το άρωμα του, το κάνουν να ξεχωρίζει από τα άλλα φιστίκια, ώστε δίκαια να χαρακτηρίζεται ως το καλύτερο φιστίκι διεθνώς.
Υπάρχει μια εκδοχή ότι η φιστικιά ήρθε από την Περσία στην Αίγινα το 1867. Αξίζει να σημειωθεί επίσης, ότι στο κτήμα Κυπραίου υπήρχαν μερικά πολύ γέρικα δένδρα που έφερε κάποιος πρόγονος από τη Χίο στα τέλη του 19ου αιώνα. Ένα από αυτά τα δένδρα υπάρχει ακόμα.
Ο πρώτος οργανωμένος φιστικιώνας εγκαταστάθηκε στην Αίγινα από τον Νικόλαο Περόγλου το 1896, στη θέση Αγ. Ειρήνη – Λίμπονες, κοντά στη θάλασσα. Ο Περόγλου είχε αγοράσει μια έκταση από 20 περίπου στρέμματα. Στο μεγαλύτερο μέρος του κτήματος φύτεψε οπορωφόρα δένδρα, μεταξύ των οποίων και φιστικιές. Το φτωχό έδαφος και η γειτνίαση με τη θάλασσα δεν ευνόησαν την ανάπτυξη των διαφόρων ειδών με μια εξαίρεση, τη φιστικιά. Τότε αντικατέστησε όλα τα άλλα είδη με φιστικιές.
Όταν τα δένδρα έφτασαν σε μια ηλικία 12-15 ετών ο Περόγλου διαπίστωσε ότι η φιστικιά ήταν ένα δένδρο με λίγες απαιτήσεις και ότι ο καρπός της είχε υψηλή τιμή. Το ξηρό φιστίκι πουλιόταν 3-4 δραχμές η οκά, ενώ το ψωμί είχε 75 λεπτά. Εξ άλλου, παρατήρησε ότι το κλίμα και τα εδάφη της Αίγινας ήσαν κατάλληλα για την ανάπτυξη του δένδρου.
Αποφάσισε λοιπόν να διαδώσει την καλλιέργεια της φιστικιάς. Το 1916 δημοσίευσε ένα μικρό βιβλίο με τίτλο «Η φιστικιά», στο οποίο περιγράφει όλες τις καλλιεργητικές φροντίδες για το δένδρο.
Ο Περόγλου, όπως λένε όσοι τον γνώρισαν, ήταν πολύ πειστικός όταν προέτρεπε τους κτηματίες να καλλιεργήσουν τη φιστικιά. Δεν είναι όμως εύκολο για έναν καλλιεργητή να εγκαταλείψει μια παραδοσιακή καλλιέργεια για να φυτέψει ένα δέντρο που δεν το γνωρίζει. Γι’ αυτό και η διάδοση της φιστικιάς ήταν πολύ αργή στην αρχή.
Το πρώτο μεγάλο εμπορικό φυτώριο στην Αίγινα εγκαταστάθηκε από τον Γεώργιο Φορτούνα το 1925.
Κατά τα έτη 1930 και 1931 οι φιστικιές της Αίγινας προσβλήθηκαν από ένα μικρό κολεόπτερο (σκαθάρι) που τρυπούσε τα μάτια. Η ζημιά ήταν πολύ μεγάλη. Η νεαρή βλάστηση καταστρεφόταν και τα δέντρα παρουσίαζαν καχεξία. Οι Αιγινήτες ονόμασαν το νέο εχθρό «τρυπίτη» ή «τυφλίτη».
Τα χρόνια του πολέμου έπεσε μεγάλη δυστυχία και φτώχια στην Αίγινα. Υπολογίζεται ότι το ποσοστό θανάτων από πείνα κατά την Κατοχή στην Αίγινα ήταν το υψηλότερο στην Ελλάδα.
Η καλλιέργεια της φιστικιάς δεν πρέπει να επεκτάθηκε, αλλά όσοι είχαν παραγωγή φιστικιού μπορούσαν να ανταλλάξουν τα φιστίκια με άλλα τρόφιμα ή ακόμη να συμπληρώσουν με αυτά τις ανεπαρκείς μερίδες στο τραπέζι τους.
Η μεγάλη ανάπτυξη της καλλιέργειας της φιστικιάς στην Αίγινα έγινε στις δεκαετίες 1950 και 1960 όταν εμφανίστηκε η φυλλοξήρα στα αμπέλια του νησιού. Η φυλλοξήρα είναι ένα μικρό έντομο, που προσβάλλει τις ρίζες της ευρωπαϊκής αμπέλου και ξηραίνει τα προσβεβλημένα κλήματα. Πέντε χρόνια μετά την είσοδό της σ’ έναν αμπελώνα όλα τα κλήματα έχουν ξεραθεί.
Στους μολυσμένους αμπελώνες οι παραγωγοί φύτεψαν φιστικιές ανάμεσα στα κλήματα, ώστε μετά την ξήρανση της αμπέλου να είναι εγκατεστημένη η νέα καλλιέργεια.
Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η στρεμματική έκταση των αμπελώνων από 13.000 στρέμματα το 1950 έπεσε στα 4.382 στρέμματα το 1961. Η καλλιέργεια της φιστικιάς το 1961 ήταν 3.200 στρέμματα έναντι των 1.050 στρεμμάτων το 1950.
Σύμφωνα με την μελέτη, ο λόγος για τους οποίους το φιστίκι Αιγίνης εντάχτηκε στα προϊόντα ΠΟΠ είναι:
• Το φιστίκι Αιγίνης είναι προϊόν συγκεκριμένης περιοχής, όπως αποδεικνύεται από την πανελλήνια φήμη του και την σύνδεση του ονόματος του με την Αίγινα.
• Το φιστίκι Αιγίνης, λόγω ενός σπάνιου συνδυασμού παραγόντων, έχει ιδιαίτερη γεύση, που το έχει καταστήσει διάσημο.
• Η καλλιέργεια της φιστικιάς μαζί με άλλους παράγοντες έχει συγκρατήσει τον πληθυσμό της Αίγινας και δεν παρατηρείται η τάση ερήμωσης της επαρχίας.
• Το 1996 το “φιστίκι Αιγίνης” καταχωρήθηκε ως προϊόν ΠΟΠ στην επίσημη εφημερίδα της Ε.Ε.
Η Ελλάδα είναι πρώτη στην Ευρώπη και έκτη στον κόσμο με 9.500 τόνους ετησίως.
