Το Θέατρο Απόλλων στην Ερμούπολη αποτελεί έμβλημα της οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης της Ερμούπολης, στα μέσα του 19ου αιώνα, αποτελεί ένα από τα παλαιότερα κλειστά θέατρα των νεότερων χρόνων και ένα από τα εντυπωσιακότερα αρχιτεκτονικά στολίδια της Σύρου και βρίσκεται πίσω από την κεντρική πλατεία Μιαούλη και τη Δημοτική Βιβλιοθήκη, στην πλατεία Βαρδάκα.
Κατασκευάστηκε το 1862 όπου ξεκίνησαν οι εργασίες για το θέατρο και ολοκληρώθηκαν το 1864, με σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα της Λέσχης, Pietro Sampo, και με κάλυψη της δαπάνης από την ίδια μετοχική εταιρεία, υπό την ευθύνη του Δήμου. Την πρωτοβουλία για την ανέγερση του την ανέλαβε ο Μιχ. Σαλβάγος.
Το Θέατρο Απόλλων στην Ερμούπολη θεωρείται ως μια μικρογραφία της Σκάλας του Μιλάνου , με πανέμορφη διακόσμηση. Η άποψη όμως αυτή δεν είναι απόλυτα ακριβής. Πράγματι η αρχιτεκτονική του έχει επηρεαστεί από ιταλικά πρότυπα, όμως ως προς τη διαρρύθμιση της αίθουσας και τη διπλή αψίδα του προσκηνίου με τις γιγαντιαίες κορινθιακού ρυθμού παραστάδες, ο «Απόλλων» σχετίζεται με τέσσερα τουλάχιστον ιταλικά πρότυπα, τη Σκάλα του Μιλάνου (1776), το ανακαινισμένο θέατρο (1816) San Carlo της Νάπολης, το ακαδημαϊκό θέατρο στο Castelfranco (1745) και τέλος το Teatro della Pergola της Φλωρεντίας (1755). Αντίθετα η στήριξη της θολωτής οροφής φαίνεται να ακολουθεί το γαλλικό σύστημα του 19ου αιώνα.
Εσωτερικά, η σκηνή ήταν πλάτους μπούκα 9μ., βάθους 10μ. και αρκετά περιορισμένη για τις απαιτήσεις του ευρωπαϊκού λυρικού θεάτρου, που τηρούσε όμως τις αναλογίες της ιταλικής παράδοσης. Ο διάκοσμος των θεωρείων ήταν απλός, με ανοιχτό χρώμα και πλαίσια με ανάγλυφη ροζέτα στο κέντρο και επίχρυσα φυτικά κοσμήματα στις γωνίες. Τα καθίσματα, οι κουπαστές και οι κουρτίνες των θεωρείων ήταν βελούδινες. Γύρω από το πολύφωτο της οροφής υπήρχε οροφογραφία με παραστάσεις ποιητών και μουσικοσυνθετών.
Εξωτερικά, το Θέατρο Απόλλων στην Ερμούπολη δεν έχει πλούσιο αρχιτεκτονικό διάκοσμο. Είναι ένα απλό διώροφο κτίριο, με χαμηλή μαρμάρινη βάση και σοβατισμένες όψεις. Οι όροφοι χωρίζονται με ταινία από πωρόλιθο και έχουν στέψη με φαρδύ γείσο σε γεισίποδες. Στο κεντρικό τμήμα της κύριας όψης, ολόκληρο από μάρμαρο, τονίζεται έντονα ο κατακόρυφος άξονας με τέσσερις παραστάδες σε όλο το ύψος, που φέρουν επιστήλιο. Όλο το κτίριο έχει ενιαίο γείσο, τοξωτά ανοίγματα στο ισόγειο και ορθογωνικά στον όροφο.
Το θέατρο γνώρισε χρόνια χρυσής ακμής ακολουθώντας τη μοναδική πορεία και ευημερία της γενέτειρας πόλης του, Ερμούπολης, φιλοξενώντας στη σκηνή του διακεκριμένους καλλιτέχνες και μεγάλους θιάσους, από την Ελλάδα και το εξωτερικό, με ποικίλο ρεπερτόριο και με έμφαση στο λυρικό θέατρο. Συνέχισε να προσελκύει το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον γνωστών θιάσων ακόμα και όταν είχε αρχίσει να γίνεται αισθητή η οικονομική παρακμή της πόλης, από τις αρχές του 20ου αιώνα ως το μεσοπόλεμο. Την πλούσια ιστορία αυτής της περιόδου έχει καταγράψει σε ένα εξαιρετικό τετράτομο έργο ο συριανός συγγραφέας και ποιητής Μάνος Ελευθερίου.
Στη διάρκεια της κατοχής το θέατρο χρησιμοποιήθηκε από την ιταλική και κατόπιν την γερμανική φρουρά για κινηματογραφικές προβολές. Με την απελευθέρωση, συνέχισε να λειτουργεί ως κινηματογράφος, φιλοξενώντας σποραδικά και θεατρικές παραστάσεις. Τελευταία αναλαμπή του, το θεατρικό έργο «Σκιά» του Ντάριο Νικοντέμι με τη Μαρίκα Κοτοπούλη, στην τελευταία -επίσης- παράσταση της ζωής της (1953). Λίγο μετά, το θέατρο έκλεισε αφού κρίθηκε επικίνδυνο και ακατάλληλο να φιλοξενεί καλλιτέχνες και κοινό. Το 1970, ξεκίνησε μια πρώτη προσπάθεια ανακαίνισής του, που έμεινε ημιτελής λόγω έλλειψης πόρων ενώ προκάλεσε μεγάλη αλλοίωση στο εσωτερικό του.
Η αποκατάσταση του θεάτρου στην αρχική του μορφή αποτέλεσε για χρόνια πάγιο αίτημα της τοπικής κοινωνίας και των πολιτιστικών συλλόγων. Ξεκίνησε τη δεκαετία του ’90, βασισμένη σε σχέδια ομάδας αρχιτεκτόνων με επικεφαλής τον Πέτρο Δ. Πικιώνη, χρηματοδοτήθηκε από πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Υπουργείου Πολιτισμού, και ολοκληρώθηκε το 2000. Οι εξαιρετικές οροφογραφίες που το κοσμούν είναι έργο του ζωγράφου Δημήτρη Φόρτσα.
Σήμερα, το Θέατρο Απόλλων στην Ερμούπολη φιλοξενεί σε όλη τη διάρκεια του έτους θεατρικές παραστάσεις, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, καθώς και διεθνή φεστιβάλ, μεταξύ άλλων, όπερας και μουσικής. Στον τρίτο όροφο μια μικρή έκθεση «αναμνήσεων» με αφίσες, αντικείμενα και φωτογραφίες από τη μακρά ιστορία του υποδέχεται τους επισκέπτες του. Το 2014, το Θέατρο «Απόλλων» γιόρτασε τα 150 χρόνια της ζωής του περνώντας σε μια νέα εποχή ανάπτυξης με στόχο εκτός από τη φιλοξενία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, τη βιωσιμότητα και τον εκσυγχρονισμό του.
