Το Σπήλαιο της Αντιπάρου είναι ένα από τα ομορφότερα και τα πιο σημαντικά του κόσμου. Οι χαραγμένες επιγραφές, επίσης, που το στολίζουν είναι ανεξάντλητη πηγή ιστοριών, θρύλων και πληροφοριών για τους διάσημους – και μη – επισκέπτες του, σαν ένα βιβλίο εντυπώσεων, του οποίου η πρώτη σελίδα γράφτηκε εκατοντάδες χρόνια πριν τη γέννηση του Χριστού.
Το “Καταφύγι”, όπως το αποκαλούσαν οι ντόπιοι, διακοσμείται από σταλακτίτες και σταλαγμίτες, οι οποίοι αλλάζουν μορφή, ανάλογα με την έμπνευση του επισκέπτη. Βρίσκεται 171 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, είναι βαραθρώδες και η θερμοκρασία του το χειμώνα κυμαίνεται στους 15 βαθμούς Κελσίου. Έχει έκταση περίπου 5.600 τετραγωνικά μέτρα.
Η είσοδος στο σπήλαιο της Αντιπάρου αρχίζει από αψιδωτή στοά και συνεχίζει στενός και χαμηλός διάδρομος που απολήγει σε άλλη στοά απόκρημνη που αποτελεί και το κυρίως σπήλαιο. Η κάθοδος σ΄ αυτό το τμήμα γίνεται με σκάλα, παλαιότερα με ανεμόσκαλα. Το θέαμά του από τη λευκότητα και διαφάνεια των σταλακτιτών του είναι πράγματι φαντασμαγορικό.
Το μέγιστο βάθος του φτάνει τα 85 μέτρα περίπου και η κατάβαση γίνεται εύκολα και με ασφάλεια, μέσω τσιμεντένιας σκάλας που αριθμεί 411 σκαλιά. Η εξαιρετική ορατότητα επιτρέπει την παρατήρηση της λεπτομέρειας της καλλιτέχνιδος φύσης και την αναζήτηση της ανθρώπινης παρουσίας από την εποχή του Πάριου ποιητή Αρχίλοχου (728 – 650 π.Χ.) έως τον εικοστό αιώνα.
Ένας χαρακτηριστικός σταλαγμίτης κολουροκωνικός στο σχήμα με διάμετρο 7-8 μέτρα και ύψος 8 μέτρων ονομάζεται από τους ντόπιους Αντιπαριώτες «Αγία Τράπεζα», επειδή πάνω σε αυτόν τέλεσε το 1673 λειτουργία ο εγκατεστημένος στη Κωνσταντινούπολη πρέσβυς του Βασιλέως της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΔ’ ο Μαρκήσιος ντε Νουαντέλ όταν τότε επισκέφθηκε την Αντίπαρο.
Καταστροφή όμως σημειώθηκε κατά τη ρωσική κατοχή της νήσου (1770-1774) όταν πληρώματα ρωσικών πλοίων αφαίρεσαν πολλούς σταλακτίτες προκειμένου να εμπλουτίσουν το αυτοκρατορικό μουσείο Ερμιτάζ.
Το Σπήλαιο της Αντιπάρου πιο αναλυτικά..
Η είσοδος του σπηλαίου ονομάζεται “Προθάλαμος” και αποτελείται από τρία επίπεδα. Το πρώτο και υψηλότερο, η “Καλυμμένη πλατεία”, είναι στρωμένο με μπετόν και γύρω γύρω έχουν τοποθετηθεί παγκάκια. Το δεύτερο, ο “Κρυφός θάλαμος”, χωρίζεται από το πρώτο με έναν πελώριο σταλαγμίτη, τον αρχαιότερο της Ευρώπης, με το όνομα “Πελώρια Κεντρική Κολώνα” και σταλαγμίτες δεξιά και αριστερά του, που μοιάζουν με αγάλματα. Στην “Κολώνα” έδεναν παλιά τα σχοινιά, για να κατέβουν στο κυρίως σπήλαιο. Το τρίτο επίπεδο του “Προθάλαμου” προεκτείνεται με ένα είδος διαδρόμου, στο τέλος του οποίου κιγκλιδωτή πόρτα οδηγεί στο κατεξοχήν εσωτερικό του σπηλαίου. Σε αυτό το επίπεδο, και σε ύψος τρία μέτρα περίπου από το δάπεδο, υπάρχει μικρό άνοιγμα που φανερώνει έναν θάλαμο με διαστάσεις 20×10 μέτρα, γνωστό ως “Κρύπτη”. Αρχαιολογικές έρευνες στο χώρο αυτό κατά το 1974 – 75 αποκάλυψαν όστρακα και ανθρώπινα οστά που σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο της Πάρου. Περνώντας την κιγκλιδωτή πόρτα βρίσκεσαι στην καρδιά του σπηλαίου, το οποίο και χωρίζεται σε τρεις “αίθουσες”.
Η πρώτη αίθουσα ή “Θάλαμος των πέτρινων καταρρακτών” έχει διαστάσεις 17x27x10 μέτρα και πλούσιο σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο. Την ονομασία του την πήρε από το μεγαλοπρεπή και θαυμαστό στολισμό προς το δεξιό τοίχο του, όπου υπάρχουν πανέμορφες κολώνες και σταλακτίτες σαν καταρράκτες.
Η δεύτερη αίθουσα ή “Θάλαμος του καθεδρικού ναού” βρίσκεται 25 μέτρα χαμηλότερα από την πρώτη. Οι διαστάσεις της είναι 33x20x30 μέτρα. Εδώ έγινε η λειτουργία των Χριστουγέννων, το 1673, από τον Μαρκήσιο ντε Ντουανέλ και τη συνοδεία του. Δεξιά υπάρχουν ολόλευκα σταλαγμιτικά συγκροτήματα και από πάνω τους κρεμαστοί “πολυέλαιοι”. Πιο πέρα βρίσκεται ο σχηματισμός που εύστοχα ονομάστηκε “Μαύρος καταρράκτης” και απέναντί του σειρά από σταλαγμίτες, από τους οποίους ο χαμηλότερος είναι η περίφημη “Αγία Τράπεζα”. Στη μια άκρη της αίθουσας αυτής και ένα μέτρο πιο χαμηλά υπάρχει μικρότερη αίθουσα με ωραιότατο σταλαγμίτη, την “Ομπρέλα”. Η αίθουσα ονομάζεται “Αίθουσα του Βαράθρου” επειδή υπάρχει τρύπα διαμέτρου δύο μέτρων και βάθους περίπου 7 – 8 μέτρων.
Η τρίτη αίθουσα, που βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο, αποκαλείται “Βασιλική”, εξαιτίας της επίσκεψης του βασιλιά Όθωνα και της βασίλισσας Αμαλίας και της επιγραφής που χάραξαν εκεί. Οι διαστάσεις της είναι 27x50x20 μέτρα. Δεν έχει ιδιαίτερα εντυπωσιακό στολισμό, αλλά είναι επιβλητική.
