Θα δω, είπα, λίγο βιαστικά, το φωτογραφικό υλικό του βραβευμένου Νίκου Χριστοφάκη (δείτε εδώ), σχετικά με το προσφυγικό. Και εκεί κολλάς. Το «λίγο βιαστικά» δεν ισχύει, διότι αμέσως εισέρχεσαι σε σκέψεις και αναζητήσεις. Ένα πρόβλημα που όντως σε ξεπερνά, ως κυβέρνηση, ως θεσμό, ως Ένωση, ως πολίτη. Αναμφισβήτητα, είμαι από εκείνους που θεωρεί πως το πρόβλημα πρέπει να λυθεί στη ρίζα του και όχι με το να απαλύνεις τις συνέπειες του. Η πραγματικότητα όμως, δείχνει να σε ξεπερνά. Η γεωγραφία σε αναγκάζει να δράσεις και να αναλάβεις πρωτοβουλίες. Συλλογικά, ευρωπαϊκά και υπεύθυνα.
Για τον καθημερινό πολίτη, τόσο της Ελλάδας όσο και των υπόλοιπων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το προσφυγικό πρόβλημα γίνεται αντιληπτό σαν να ήταν ένα είδος όχλησης ή αναστάτωσης της καθημερινής του ζωής. Η αντίληψη αυτή αλλά και η αμυντική στάση είναι ιδιαίτερα έντονη για τους πολίτες και γενικότερα για τους κατοίκους στις χώρες εκείνες, στις οποίες το μεταναστευτικό – προσφυγικό ζήτημα συνδέθηκε άμεσα με την εκδήλωση τρομοκρατικών ενεργειών. Το πρόβλημα που καλείται να διαχειριστεί ή, στην καλύτερη περίπτωση, να αντιμετωπίσει τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση ως υπερεθνικός πολιτικός οργανισμός αλλά και οι επιμέρους χώρες-μέλη της είναι πρωτίστως και πάνω από όλα μία ανθρώπινη τραγωδία, την οποία οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε, ως ευνομούμενη κοινωνία. Η λήθη των κοινωνιών, οι οποίες υπήρξαν κάποτε «παρήγαγαν» μετανάστες, δεν μπορεί να είναι ανεκτή και δεν δίνει λύσεις. Το πρόβλημα υπάρχει, όχι δίπλα μας, αλλά ανάμεσα μας, πλέον, και οφείλουμε να το δούμε με υπευθυνότητα και στρατηγική, βιώσιμη και όχι αποσπασματική. Η ανάπτυξη «αμυντικών μηχανισμών» στις συνειδήσεις και στις συμπεριφορές αρκετών ευρωπαίων πολιτών, οι οποίοι δείχνουν να θέλουν να κρατήσουν το προσφυγικό πρόβλημα μακριά από τη δική τους πόρτα είναι οπωσδήποτε δείκτης επικίνδυνης υποχώρησης και ενδεχομένως εκφυλισμού των ηθικο-πολιτικών αξιών της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί ο ίδιος ο ευρωπαϊκός πολιτισμός. Από την άλλη μεριά, ωστόσο, οι ίδιες ακριβώς στάσεις και συμπεριφορές είναι ενδεικτικές ενός είδους συλλογικής ενοχής και ειδικότερα ενός μηχανισμού απώθησης αυτής της συλλογικής ενοχής. Όσο και αν κρύβουμε το πρόβλημα κάτω από το χαλί, όσο και αν προσποιούμαστε πως δεν είναι δικό μας θέμα, τόσο οι συνέπειες του θα μας «χαστουκίζουν» και θα μας υπενθυμίζουν πως πρέπει, και στην πράξη, να γίνουμε η ανοιχτόμυαλη και αλληλέγγυα «Δύση» που επικαλούμαστε συχνά.
Ποιο είναι λοιπόν το σημείο καμπής όπου ένα κοινωνικό θέμα μετατρέπεται σε κρατική πολιτική; Ποιο είναι εκείνο το σημείο, με το πέρας του οποίου, η κοινωνία απαιτεί λύσεις οργανωμένες και ουσιαστικές; Το παράδοξο με την Ε.Ε. είναι πως ενώ διαθέτει μεταναστευτική πολιτική, δεν την έχει κάνει υποχρεωτική και δεσμευτική για τα κράτη μέλη της. Αυτό το μοντέλο δεν φαίνεται να λειτουργεί, μέσα σε μια πραγματικότητα που μας ξεπερνά. Εδώ χρειάζεται πολιτική ευθύνη, ανάληψη τυχόν κόστους και μεγάλες δόσεις ευαισθητοποίησης. Η συνταγή είναι σίγουρα γνωστή, όχι όμως εύκολη. Η πραγματικότητα όμως συνεχίζει να μας προσπερνά.
