Ο Ιανουάριος, ή Γενάρης είναι ο πρώτος μήνας του πολιτικού έτους κατά το Γρηγοριανό Hμερολόγιο.
Ο Ιανουάριος πήρε το όνομά του από τον Ιανό, θεό κάθε αρχής στη ρωμαϊκή μυθολογία. Ο Ιανός ήταν θεός δίμορφος, που παριστάνεται πότε με κλειδιά ή με τριακόσιες ψήφους στο δεξί του χέρι και εξήντα πέντε στο αριστερό, όσες οι μέρες του ενιαυτού. Ονομαζόταν και «Αιωνάριος» αντί Ιανουάριος, επειδή τον θεωρούσαν του αιώνος πατέρα. Είχαν μάλιστα οριστεί δώδεκα πρυτάνεις να τον υμνούν και υπήρχε δωδεκάβωμον στο ναό του, όσοι και οι μήνες του έτους — Ηλίας Αναγνωστάκης.
Ο Ιανουάριος δεν ήταν ανέκαθεν ο πρώτος μήνας του έτους για τους Ρωμαίους. Έγινε πρώτος μήνας αργότερα, όταν ο μυθικός βασιλιάς των Ρωμαίων Νούμας Πομπίλιος οργάνωσε το ημερολόγιο με βάση τον ήλιο.
Ο Ιανουάριος σηματοδοτείται από τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια ή Φώτα. Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου, που ξεκινά με τα Χριστούγεννα.
Στη λαϊκή μας παράδοση ο Ιανουάριος ονομάζεται:
Γενάρης και Γεννολοητής, παρετυμολογικά, επειδή γεννοβολούν τα κοπάδια.
Γατόμηνας, επειδή σ’ αυτόν ζευγαρώνουν οι γάτες.
Μεσοχείμωνος, επειδή είναι ο μεσαίος μήνας του χειμώνα.
Κρυαρίτης, λόγω του τσουχτερού κρύου.
Καλαντάρης ή Κελεντέρης για τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς.
Μεγαλομηνάς, γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους με 31 μέρες.
Παροιμίες για τον Ιανουάριο:
• Σ’ όσους μήνες έχουν «ρο», μπάνιο με ζεστό νερό.
• Χιόνισ’ έβρεξ’ ο Γενάρης, oλ’ οι μύλοι μας θ’ αλέθουν.
• Του Γεναριού το φεγγάρι είναι σαν του Αλωνάρη.
• Ο Γενάρης δε γεννά μήτε αυγά μήτε πουλιά, μόνο κρύο και νερά.
• Του Γενάρη το φεγγάρι την ημέρα σιγοντάρει.
• Οποιος θε να βαμπακώσει, το Γενάρη θε ν’ οργώσει.
• Του Γενάρη το φεγγάρι ήλιος της ημέρας μοιάζει.
• Αρχιμηνιά, καλή χρονιά, με σύγκρυα και παγωνιά.
• Γενάρης χωρίς χιόνι, κακό μαντάτο.
• Τ’ Αλωναριού τα μεσημέρια , και του Γεναριού οι νύχτες.
• Οι γεναριότικες νύχτες, για να περάσουν θέλουν συντροφιά και κουβέντα.
• Εκαμε κι ο Γενάρης ήλιο.
• Γενάρη, μήνα του Χριστού κι αρχιμηνιά του κόσμου.
• Κότα πίτα το Γενάρη, κόκορα τον Αλωνάρη.
• Με τα Φώτα του ο Γενάρης, όλης της χρονιάς μπροστάρης.
