Το ψωμί (αρχ. άρτος) είναι βασικό είδος τροφίμου με ιδιαίτερη θρεπτική αξία. Ανήκει στην παραδοσιακή διατροφή, ιδιαίτερα αυτής των φτωχών. Είναι η βασική τροφή στην Ευρώπη, αλλά και στους πολιτισμούς της Αμερικής, της Μέσης Ανατολής (όπου έχει σχήμα πίτας) και της Βόρειας Αφρικής, σε αντίθεση με την ανατολική Ασία, όπου η βασική τροφή είναι το ρύζι.

 

Γνωστό και ως «η ουσία της ζωής», το ψωμί παρασκευάζεται εδώ και 30.000 χρόνια. Θεωρείται η πλέον πλήρης και φτηνή τροφή και θεωρείται βασικό βοηθητικό τρόφιμο σε περιόδους ακραίας διατροφικής ένδειας.

Σε παλαιότερες μορφές της ελληνικής γλώσσας λέγεται άρτος. Η λέξη έχει αμφίβολη ετυμολογική προέλευση. Ο άρτος χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο, κατά κόρον από θρησκείες (Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον, δὸς ἡμῖν σήμερον, Χριστιανική Προσευχή) αλλά και από καθεστώτα όπως οι Ρωμαίοι στο Κολοσσαίο (άρτον και θεάματα).

• Η λέξη ψωμί είναι μεταγενέστερη και αποτελεί υποκοριστικό του Ψωμός (= τεμάχιον), ψωμίον (κομματάκι, μπουκιά), ψωμί. Όλα είναι παράγωγα του ρήματος ψώω = τρίβω.

Συνήθως, το ψωμί φτιάχνεται από αλεύρι σίτου και νερό αναμειγμένο με μαγιά. Ο παραγόμενος πολτός λέγεται ζύμη ή προζύμι. Η ζύμη αφήνεται να φουσκώσει και τελικά ψήνεται στο φούρνο.

 

 

Είδη ψωμιού..

Λευκό: Γίνεται από αλεύρι που περιέχει μόνο τον κεντρικό  πυρήνα των σιτηρών (ενδοσπέρμιο).

Μαύρο: Παρασκευάζεται από αλεύρι που προέρχεται από το ενδοσπέρμιο και από 10% πίτουρο. Μπορεί επίσης να αναφέρεται στο άσπρο ψωμί με προσθήκη χρωστικών (συχνά χρωστική καραμέλα) για να γίνει καφέ.

Ολικής αλέσεως: Περιέχει το σύνολο του κόκκου του σιταριού (ενδοσπέρμιο, πίτουρο, φύτρο).

Πολύσπορο: Πρόκειται για υψηλής θρεπτικής αξίας, πλούσιο σε φυτικές ίνες, βιταμίνες, αμινοξέα και θρεπτικά συστατικά. Από το όνομά του, καταλαβαίνουμε ότι παρασκευάζεται από διάφορα είδη δημητριακών, όπως σιτάρι, σίκαλη, κριθάρι, βρώμη, καλαμπόκι, σπόρους κεχριού, παπαρούνας, ηλιόσπορου.

Χωριάτικο: Παρασκευάζεται από αλεύρι, το οποίο παράγεται αποκλειστικά και μόνο από σκληρό σιτάρι και έχει χρυσοκίτρινο χρώμα.

Καλαμποκόψωμο ή μπομπότα: Παρασκευάζεται από αλεύρι καλαμποκιού, το οποίο παράγεται από την άλεση του αραβόσιτου, έχει έντονο κίτρινο χρώμα, απαλή υφή και νόστιμη γεύση.

Σίκαλης: Γίνεται από αλεύρι σίκαλης, το οποίο έχει υψηλότερη περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες από πολλούς κοινούς τύπους ψωμιού και συχνά είναι πιο σκούρο στο χρώμα. Μπορεί να έχει ανοιχτό ή σκούρο χρώμα, ανάλογα με τον τύπο του άλευρου που χρησιμοποιείται και την προσθήκη χρωστικών, και συνήθως είναι πυκνότερο από το ψωμί που γίνεται από αλεύρι σίτου, ενώ έχει περισσότερες φυτικές ίνες από το λευκό ψωμί.

Ψωμί πολυτελείας: Περιέχει περισσότερο αλάτι και ζάχαρη από τα υπόλοιπα. Περιέχει απαραίτητους υδατάνθρακες, αλλά όχι όλα τα θρεπτικά συστατικά που περιέχουν το μαύρο και το πολύσπορο ψωμί. Δεν ενδείκνυτε για άτομα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη, επειδή τα συστατικά του λευκού αλευριού.

 

 

Και λίγα ακόμα..

Για τοστ: Ειδική κατηγορία ψωμιού όπως λέει και το όνομα του, με χρήση σε τοστ και ορεκτικά. Μπορεί να έχει κόρα ή όχι, ενώ βγαίνει και σε ολικής άλεσης, σικάλεως εκτός από σταρένιο.

Με προζύμι: Ειδική κατηγορία ψωμιού, που ζυμώνεται αποκλειστικά με προζύμι. Μπορεί να είναι λευκό ή μαύρο.

Λιόψωμο: Ψωμί με ελιές.

Σταφιδόψωμο: Ψωμί που έχει ζυμωθεί με σταφίδες.

Καρυδόψωμο: Το τρίτο της παρέας (λιόψωμο, σταφιδόψωμο, καρυδόψωμο) αλλά σίγουρα όχι το τελευταίο. Συνήθως συνοδεύει κόκκινα, γλυκά κρασιά π.χ. Μαυροδάφνη. Εκτός από καρύδια έχει και σταφίδα ώστε να σπάει το ξερό του ψωμιού και του καρυδιού. Φτιάχνεται κυρίως σε γιορτές (Χριστούγεννα, Πάσχα) ή σε ειδικές περιπτώσεις και κατά παραγγελία.

Μπαγκέτα: Γνωστή κυρίως επειδή χρησιμοποιείται σε σάντουιτς, αποτελεί μια ειδική κατηγορία ψωμιού. Λευκή ή μαύρη (ολικής άλεσης) με σουσάμι ή χωρίς αποτελεί την κύρια επιλογή για κολατσιό. Είναι μακρόστενη, τραγανή και όπως το ψωμί μπορεί να διατηρηθεί για λίγες μέρες φρέσκια.

Γεμιστό ψωμί: Όπως ακριβώς το λιόψωμο, σταφιδόψωμο, καρυδόψωμο, ένα ψωμί μπορεί να έχει γέμιση από ζαμπόν, τυρί, καρότο, μανιτάρια κ.α. Κάθε συνταγή, ανάλογα με τη γέμιση διαφέρει στα υλικά αλλά και στον τρόπο και την ώρα ψησίματος.

Χριστόψωμο: Είναι ένα ειδικό είδος ψωμιού, αφού φτιάχνεται κυρίως τα Χριστούγεννα. Πέρα από μαγιά, αλεύρι, έχει γιαούρτι, καρύδια, μπαχαρικά, μέλι, αλάτι.

Με μπίρα: Μια ακόμα κατηγορία ψωμιού, με έντονη τη γεύση της μπύρας η οποία ζυμώνεται με τα υπόλοιπα υλικά.

Με γιαούρτι: Το γιαούρτι έχει πραγματικά άπειρες χρήσεις στην μαγειρική και την ζαχαροπλαστική. Δεν θα μπορούσε λοιπόν να λείπει και από μια συνταγή ψωμιού!

Ψωμάκια για πρωινό: πολλά ψωμάκια τρώγονται για πρωινό όπως για παράδειγμα τα ψωμάκια κανέλας. Είναι στρογγυλά, καμιά φορά είναι γλυκά και είναι ιδανικά να συνοδέψουν τον καφέ, το τσάι ή το γάλα του πρωινού αλλά και ως ενδιάμεσο γεύμα πριν το μεσημέρι.

Λαγάνα: αποκλειστικά πασχαλινό. Φτιάχνεται για κατανάλωση την Καθαρά Δευτέρα και δεν έχει μέσα γάλα ή αυγά παρά μόνο αλεύρι, μαγιά, αλάτι, ζάχαρη, ελαιόλαδο, γλυκάνισο, σουσάμι και καμιά φορά κρασί. Έχει παραλληλόγραμμο σχήμα συνήθως.