Ο Ηνίοχος, είναι χάλκινο άγαλμα φυσικού μεγέθους, σχεδόν ακέραιο, που βρίσκεται στο μουσείο των Δελφών.
Ο Ηνίοχος ήταν μέρος ενός μεγάλου αφιερώματος, που το αποτελούσε ένα τέθριππο άρμα με τoν ηνίοχο πάνω. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλι του με τα ένθετα μάτια.
Από την επιγραφή που σώζεται στο κομμάτι της βάσης του αντλούμε την πληροφορία ότι το έργο ήταν ανάθημα του τύραννου της Σικελίας Πολύζαλου στο ιερό του Απόλλωνα μετά από μια νίκη σε αρματοδρομία στα Πύθια.
→ Το 1896 οι Γάλλοι αρχαιολόγοι έκαναν ανασκαφές το μαντείο των Δελφών στο πλαίσιο της Μεγάλης ανασκαφής που ξεκίνησε η γαλλική σχολή Αθηνών το 1892. Τότε ανακάλυψαν ένα μεγάλο άγαλμα, που ήταν σε θαυμάσια κατάσταση παρά το πέρασμα του χρόνου.
Επρόκειτο για το πρώτο χάλκινο άγαλμα της κλασικής εποχής που βρέθηκε σε φυσικό μέγεθος. Κοντά του βρέθηκαν δύο πίσω πόδια αλόγων, μια ουρά, κομμάτια από το ζυγό του άρματος και ένα παιδικό χέρι με απομεινάρια ηνίων. Είχε θαφτεί έπειτα από τον μεγάλο σεισμό που έγινε το 373 π.Χ. στους Δελφούς. Η πτώση των βράχων το έθαψαν κάτω από τη γη, όπου και παρέμεινε επί πολλούς αιώνες. Αυτός ήταν ο λόγος που γλύτωσε τις μετέπειτα λεηλασίες των Ρωμαίων και τις επιδρομές.
O Ηνίοχος εχει 1,80 μέτρα ύψος και εκτίθεται στην αίθουσα του μουσείου, που είναι βαμμένη σε κίτρινο χρώμα. Στην αρχική μορφή του αγάλματος, το τέθριππο άρμα, που πιθανόν το έσερναν τέσσερα άλογα, είχε δύο αναβάτες και δύο παιδιά που κρατούσαν τα ηνία. Ο έφηβος με την ευγενική καταγωγή, φοράει μακρύ χιτώνα. Πάνω από τη μέση του τυλίγεται πλατύς ζωστήρας. Ιμάντας σταυρώνει στο πίσω μέρος του χιτώνα, ο οποίος έχει βαθιές ραβδώσεις.
Ο νεαρός στέκεται με άκαμπτη στάση και το πρόσωπό του φαίνεται ήρεμο και γεμάτο ευτυχία. Έχει μόλις νικήσει στην αρματομαχία και γι’αυτό στο κεφάλι του φοράει την ταινία του νικητή. Παρουσιάζεται μετά τον αγώνα, τη στιγμή που πραγματοποιεί το γύρο του θριάμβου στον ιππόδρομο. Τα μάτια του είναι καφέ και έχουν μαύρους λίθους – σύμβολο ήθους και ισορροπίας. Έχει μισάνοιχτο στόμα και μέσα αχνοφαίνονται ασημένια δόντια.
Ο Ηνίοχος απομακρύνθηκε από εκεί μόνο στη διάρκεια της κατοχής ώστε να γλυτώσει από τις καταστροφές και τις αρπαγές των Γερμανών….
Πιθανότατα είναι έργο του Πυθαγόρα του Σάμιου, μεγάλου χαλκοπλάστη, εξόριστου στα χρόνια των Δεινομενιδών στο Ρήγιο της Καλαβρίας. Σύμφωνα με τις πηγές, οι μορφές του Πυθαγόρα χαρακτηρίζονται από ρυθμό, συμμετρία και ιδιαίτερη μέριμνα στην απόδοση λεπτομερειών.Έχουν διατυπωθεί όμως και απόψεις υπέρ του Κριτία ή του Κάλαμη.
