Σούνιο (ή Κάβο κολώνες ή Καβοκολώνες) ονομάζεται το ακρωτήριο που βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο στην εσχατιά του νομού Αττικής. Τα παράλια του είναι βραχώδη και απότομα. Υψώνεται σχεδόν κάθετα από την θάλασσα σε μεγάλο ύψος σχηματίζοντας στους πρόποδες αυτού προς δυσμάς μικρό όρμο που με ισθμό χωρίζεται από έτερο ανατολικό ορμίσκο.
Το Σούνιο είναι γνωστό λόγω της σημαντικής γεωγραφικής θέσης του αλλά και εξαιτίας των ερειπίων του αρχαίου ναού του Ποσειδώνα που βρίσκονται σε αυτό. Στα νεότερα χρόνια, η ευρύτερη περιοχή λόγω της περιβαλλοντικής αξίας της, ανακηρύχθηκε εθνικός δρυμός.
→ Το ιερό στο Σούνιο είναι ένα από τα σημαντικότερα ιερά της Αττικής. Σποραδικά ευρήματα των προϊστορικών χρόνων μαρτυρούν ανθρώπινη εγκατάσταση στην περιοχή, αλλά δεν φαίνεται να σχετίζονται με την ύπαρξη κάποιας σημαντικής λατρείας. Για πρώτη φορά το “Σούνιον Ιερόν” αναφέρεται στην Οδύσσεια, ως το σημείο όπου αποβιβάσθηκε ο Μενέλαος κατά το ταξίδι της επιστροφής από την Τροία για να θάψει τον πηδαλιούχο του πλοίου του Φρόντη Ονητορίδη.
Τα ευρήματα αυξάνουν σημαντικά κατά τον 7ο αιώνα π.Χ., μαρτυρώντας την ύπαρξη οργανωμένης λατρείας σε δύο σημεία του ακρωτηρίου, ένα νοτιότερο – όπου το τέμενος του Ποσειδώνα- και ένα δεύτερο περί τα 500 μ. προς τα ΒΑ του πρώτου, όπου το ιερό της Αθηνάς. Κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. στα δύο αυτά τεμένη γίνονται αξιόλογες αναθέσεις, αλλά η αρχιτεκτονική μορφή των χώρων παραμένει απέριττη μέχρι τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., οπότε οι Αθηναίοι ξεκινούν την κατασκευή ενός επιβλητικού πώρινου ναού στο τέμενος του Ποσειδώνα.
Το ιερό και ο ναός του Ποσειδώνα
Στην περιοχή που σήμερα βρίσκονται τα ερείπια του ναού του Ποσειδώνα, υπήρχε κατά τους Αρχαϊκούς χρόνους βωμός αφιερωμένος στον θεό, περιτριγυρισμένος από δύο μεγάλους κούρους, όχι όμως και ναός. Ο πρώτος ναός στο Σούνιο, άρχισε να κατασκευάζεται στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. αλλά καταστράφηκε πριν ολοκληρωθεί, από τους Πέρσες το 480 π.Χ. Το σχέδιό του ήταν ανάλογο με τον ναό που τον διαδέχτηκε. Δωρικός, διπλός εν παραστάσι, 6 Χ 13 κίονες.
Ο δεύτερος ναός (αυτός που υπάρχει και σήμερα) ξεκίνησε να χτίζεται το 449/8 π.Χ. με διαταγή του Περικλή. Για την οικοδόμησή του χρησιμοποιήθηκε ντόπιο μάρμαρο (Αγριλέζας) καθώς και μέλη από τον προηγούμενο ναό. Για να στερεωθεί ο ναός, η κορυφή του λόφου ισοπεδώθηκε δημιουργώντας αναλήμματα στα βόρεια και στα δυτικά. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 440 π.Χ. Οι διαστάσεις του ήταν 31,12 Χ 13,47 μ. Οι κίονες είχαν ύψος 6,1 μέτρα και διάμετρο 1 μέτρο στη βάση και 79 εκατοστά στην κορυφή. Ο αρχιτέκτονας είναι άγνωστος αλλά είναι πιθανότατα ο ίδιος που σχεδίασε τον ναό του Ηφαίστου στην Αγορά της Αθήνας, τον Ναό του Άρη (που στα ρωμαϊκά χρόνια μεταφέρθηκε στην Αγορά) και τον ναό της Νέμεσης στον Ραμνούντα, καθώς αυτοί οι τέσσερις ναοί ήταν σχεδόν όμοιοι μεταξύ τους.
→ Παρόλα αυτά, ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο είχε αρκετές καινοτομίες: δεν διέθετε εσωτερική κιονοστοιχία στον σηκό μεγαλώνοντας έτσι τη χωρητικότητά του. Επίσης, η ζωφόρος περιέτρεχε και τις τέσσερις πλευρές του πρόναου και όχι μόνο την πλευρά πάνω από την είσοδο. Θέμα της ήταν η Κενταυρομαχία, η Γιγαντομαχία και οι άθλοι του Θησέα. Ζωφόρος στη δυτική πλευρά δεν υπήρχε όπως και εσωτερικός θριγκός. Τέλος, οι μετόπες αφέθηκαν επίπεδες και χωρίς διακόσμηση.
Η σημασία του Σουνίου για την πόλη – κράτος των Αθηνών
Το ακρωτήριο του Σουνίου, η νότια απόληξη της Αττικής, αποτελεί σημαντικό στρατηγικό σημείο. Από εκεί, η πόλη – κράτος των Αθηνών έλεγχε το θαλάσσιο πέρασμα προς το Αιγαίο και τον Πειραιά, το κεντρικό της λιμάνι, καθώς και τη χερσόννησο της Λαυρεωτικής, με τα πλούσια μεταλλεία αργύρου, χάρις στα οποία αναδείχθηκε σε υπερδύναμη τον 5ο αι. π.Χ.
Η κατοίκηση στην περιοχή του Σουνίου
Το φρούριο και τα ιερά ανήκαν στο δήμο των Σουνιέων, όπως διαμόρφωθηκε με την πολιτειακή μεταρρύθμιση του Κλεισθένους το 510 π.Χ. Ο δήμος ανήκε στη Λεοντίδα φυλή και εκτεινόταν στην περιοχή ανάμεσα στο Λαύριο, τα Μεγάλα Πεύκα, την Καμάριζα (¨Αγιο Κωνσταντίνο) και το ακρωτήριο. Ο οικισμός του φρουρίου μάλλον ήταν το κέντρο του δήμου, από τον οποίο είναι γνωστά και άλλα κατάλοιπα. Στο περιβάλλον του φρουρίου, εντοπίζεται οικισμός πάνω από το λιμάνι και νεκροταφείο κλασικών χρόνων στην παραλία, όπου το ναΰδριο του Αγίου Πέτρου, καθώς και τμήμα οικισμού των ρωμαϊκών χρόνων δυτικά του Αγίου Πέτρου.
